“Aquel que amara ás salvaxes rapazas de Zothique non volverá buscar un amor máis tenro, nin distinguirá o bico dunha amante do vampiro; o esprito escarlata de Lilith érgue-se para el, amoroso e maligno, da derradeira necrópole no tempo“.
— Clark Ashton Smith
Clark Ashton Smith (1893-1961) foi o máis lonxevo e o menos coñecido dos “tres mosqueteiros” da Weird Tales, o grupo de escritores composto por el mesmo, por Robert E. Howard e por H.P. Lovecraft e que deron o millor das súas produccións na mencionada revista, ó longo da idade dourada do pulp americano, entre 1928 e 1939.
Smith escribíu sobre todo fantasía, e dentro de moitos dos seus relatos adoitaba haber un denominador común: a referenza a Zothique, o derradeiro continente. Este derradeiro continente sería o que ficara cando ao planeta Terra lle quedasen só uns poucos séculos de vida, e o mundo estivera unha vez máis dominado pola máxia, o sol vai-se escurencendo, as ciéncias foron xa esquecidas polos habitantes do mundo, e é outra vez o tempo dos heróis, dos reis decadentes, dos meigos, dos demos e dos deuses.
A Fantasía de Smith é da que os americanos chaman “para adultos”, porque nela inclúen-se elementos non axeitados para menores: ideias demasiado decadentes e o recurso ao sexo, sobre todo. E sen dúbida que isto influíu negativamente na súa obra, non só porque as editoriais rexeitaran publicar este meterial, senón sobre todo porque Simith recebiu o apoio de críticos tan pouco recomendables coma o nefasto Sprague de Camp ou o mesmo Lin Carter, quen prologou o tomo que xuntou todos os relatos curtos que trataban sobre o tema de Zothique ou estaban ambientados neste mundo esquecido e moribundo.
O libro foi publicado por primeira vez en 1970, nove anos despóis da morte de Clark A. Smith, co consentemento da súa viúva e co apoio inestimable da editorial Arkham House, unha vez máis saíndo en apoio dos autores “malditos”, inda que coma sempre, xa demasiado tarde. A edición española é de 1990, e correspondéu-lle á editorial EDAF, cunha boa traducción de Inmaculada de Dios.
O orde dos relatos non é doado de seguir, por canto hai grandes contraccións entre o orde utilizado para pubricalos e o orde interno dos mesmos: os acontecementos e persoaxes que describe — moi raramente: Namihrra, Ummaos… — coma pertencentes a un tempo fixo ou que se repiten en dous ou máis contos, indican unha secuéncia temporal distinta non só á do orde seguido na súa publicación, senón tamén ó orde da súa mesma creación polo autor. De todos os xeitos, isto non ten excesiva importáncia para o leitor, e é só unha cuestión de análise para os curiosos, porque todos os relatos da série Zothique poden lerse sen problema algún coma independentes entre si. De feito, é bastante dubidoso que o mesmo Smith tenta-se crear unha orde determinada entre eles, e máis ben, coma todos os demáis membros do orixinal “Círculo de Lovecraft”, deixaron eses detalles de encadramento e cadriculación para os enxeñeiros da crítica literária, que habelos hainos: deste xeito hai que entender o patético pero inútil esforzo de Camp e Carter por rematar un mapa do continente, para que o lector poida situar xeográficamente as histórias, o que resulta non só absurdo senón de todo punto baldío, porque Smith nunca pensou en se facer mapiñas nin en situar nun punto concreto do espazo os seus relatos.
A linguaxe coa que escribe Smith está moi afastada dos gustos dos seus críticos, mesmo dos máis favorables, porque coma no caso de Lovecraft, é moi barroca, enchida de adxectivos, suxerente e poética, con moitas referéncias á antigüidade grega e clásica en xeral, todo elo misturado coa ambientación oriental e dunsaniana que de tanto impresionóu a todos os membros do Círculo de Lovecraft, inda que evidentemente máis a uns cá outros.
Dos 17 relatos que compoñen o libro, imos comezar destacando a Morthylla, un conto de vampiros no que a protagonista, a bela e letal Morthylla, debe sobrevivir chuchando o sangue dos incautos aventureiros que se achegan a ela e rematan inevitablemente namorados. Famurza, o poeta, invita ao xove Valzaín a se achegar atá o cemitério onde disque adoita aparecerse a lámia, e alí atopa a unha muller que afirma ser ela. O final é algo confuso, pero representativo do que son os demáis contos, que poden ás veces interpretar-se de vários xeitos e que normalmente non adoitan rematar moi ben, pero sempre cun senso poético digno de ser escrito por algún clásico.
En The Black Abbot of Puthuum (1936) o elemento central son as relacións carnais proibidas do primeiro abade, castigado pola súa deusa a non morrer e a ver polo tanto como a súa espantosa descendéncia ocupa o sagrado mosteiro. A curiosidade é un final no que após da morte do malvado demo, os herois sortéan-se á rapaza á que viñeran a rescatar, e esta finalmente se decide por ún dos dous sen respecta-lo sorteio. Non por isto se lle pode quitar o estigma do evidente machismo aos relatos de Clark Smith, moi influído polo Conan de Robert Howard. E coma curiosidade, froito da profunda iñoráncia coa que o mundo hispano trata co xénero fantástico, hai que lembrar que este relato aparece en moitos sítios da Rede recollido coma “conto infantil” recomendado para que os “contacontos” o lean aos nenos.
Os mundos de Zothique non son os máis habituais nas novelas de fantasía, nas que hai moi poucas ou ningunha diferéncia cunha transcripción dunha partida de rol, e poden situar-se máis ben en lugares pechados, palácios derrubados, ambientes escuros e lúgubres onde nin tan sequera os poucos seres humáns que viven afastados da máxia sálvan-se de morrer ou de nin sequera existir. Todo o mundo é culpable, segundo o lema de Clive Barker polo que os que xogan coa máxia merecen os males que lles acontezan. Pero… a quen lle importa? O mundo está a piques de morrer, queda pouco tempo atá que o sol consuma finalmente á Terra, e xa non hai espranza para o futuro. É neste ambiente no que se entende a antiga profecía de Zothique: “Ao final, o propio mundo será convertido nunha cifra redonda“.
* * *
Zothique
Clark Ashton Smith
(Prólogo, epílogo e mapa de Lin Carter)
Ed. EDAF
Col. Icaro Fantasía
